ADHD en relaties – Wanneer een ruzie met je partner uitmondt in geweld…
ADHD is een vaak gemiste diagnose bij partnergeweld. Zo blijkt uit onderzoek van Nannet Buitelaar, forensisch psychiater en ADHD-specialist bij de Waag. Wees alert op ADHD, is haar pleidooi hieronder. Want als er ADHD speelt en je neemt dit mee in de behandeling, dan is de kans op succes groot. Heftig thema denk je. Klopt. Maar toch even doorlezen. Want er staan ook zinnige dingen in voor ‘gewone’ ADHD’ers die (te) vaak ruzie hebben.
Tekst: Nannet Buitelaar
Paul (45) meldt zich vrijwillig bij mij voor behandeling van partnergeweld. Hij is getrouwd en heeft een zoontje van 6 jaar. Hij is snel boos en gefrustreerd, heeft een kort lontje. Hij meldt zich nu, omdat hij laatst zijn vrouw zelfs sloeg uit woede. Zijn zoon was hiervan getuige en is vaak bang voor hem. Dat vindt hij verschrikkelijk. Hij is zelf geslagen door zijn eigen vader en hij haat het om op zijn vader te lijken. In zijn vorige relatie was er ook geweld en hij wil het nu graag goed doen. Hij wil zijn relatie redden en een goede vader zijn maar hij kan zijn emoties niet in de hand houden wanneer hij gestrest is.
Het kwartje valt…ADHD
Tijdens diagnostisch onderzoek blijkt dat Paul chaotisch en gejaagd is. Hij kan zijn gedachten niet stoppen en heeft moeite om zijn leven te organiseren. Hij vergeet vaak dingen, wat een bron van irritatie is in zijn relatie. Om te ontspannen en te kunnen slapen blowt hij vaak ’s avonds, wat ook weer leidt tot ruzies met zijn partner. Ik stel de diagnose ADHD, wat hem eerst verbaast. Zijn broer was altijd heel druk, hij niet. Maar door de uitleg van de symptomen vallen er heel wat kwartjes, ook bij zijn vrouw. Hij aanvaardt zijn diagnose en begint met de behandeling.
Het lontje wordt langer
Samen maakt het stel veiligheids- en time-out afspraken. Paul start tegelijkertijd met psycho-educatie over ADHD en met medicatie voor de ADHD-symptomen. Al heel snel rapporteert hij grote veranderingen. Zijn lontje is veel langer, hij is meer ontspannen. Maar na een aantal weken meldt hij zich teleurgesteld. Hij is opnieuw te hardhandig naar zijn zoon geweest en schaamt zich diep. Doorpratend op dit voorval zien we een patroon, waarin hij reageert met agressie op gevoelens van falen. Hij heeft hoge verwachtingen van zichzelf en anderen. Een teleurstelling triggert het gevoel tekort te schieten, leidend tot agressie. Hij krijgt traumabehandeling voor de situaties in zijn jeugd die hieraan ten grondslag liggen en gaat aan de gang met schematherapie om patronen te veranderen. Ook de medicatie wordt verhoogd, wat hem rustiger maakt en het mogelijk maakt om beter te kunnen profiteren van de psychotherapie. In een aantal relatiesessies bespreken we de destructieve patronen die ze samen hebben ontwikkeld en het lukt hen om er anders mee om te gaan. Na zes maanden stopt hij met de behandeling. De situatie is veilig thuis, zijn vrouw vertelt dat Paul meer verantwoordelijkheden op zich neemt en dat hun relatie is verbeterd.
ADHD als risicofactor voor partnergeweld
ADHD kan om meerdere redenen een risico vormen voor geweld in de relatie. Zo zijn er vaak meer conflicten in de relatie. Over taakverdeling, schulden, verschillende bedtijden etc. Verder heeft iemand met ADHD vaak een laag zelfbeeld als gevolg van faalervaringen in de voorgeschiedenis. Zeker als de ADHD niet vroeg genoeg onderkend is. Dit kan leiden tot een overgevoeligheid voor kritiek en tot een overmatig heftige reactie hierop. Bijkomende problemen, zoals trauma in de voorgeschiedenis, het zelf opgegroeid zijn in een gezin waarin geweld voorkwam en verslavingsproblematiek, verhogen het risico eveneens. Prikkelovergevoeligheid, emotieregulatie-problemen en een kort lontje kunnen in combinatie met bovenstaande ervoor zorgen dat ruzies gewelddadig uit de hand lopen.
Aandachtspunten bij ADHD en partnergeweld
Bij de behandeling van partnergeweld waarin ADHD een rol speelt zijn de volgende dingen essentieel:
De ‘ADHD-factor’ binnen de relatie
1) Jezelf snappen nu je weet dat je ADHD hebt (waarom dingen niet lukken, waarom je zo heftig reageert) is heel belangrijk. Ook je partner krijgt -als het goed is- meer begrip voor jouw gedrag. Het is vaak geen onwil maar onvermogen.
2) Als er sprake is van ADHD (en zeker als deze diagnose nooit eerder is gesteld) is het vooral belangrijk om te begrijpen welke rol dit in je relatie speelt. ADHD-symptomen kunnen leiden tot problemen in de interactie. De partner zonder ADHD heeft bijvoorbeeld het gevoel dat de ander geen aandacht voor hem/haar heeft). Als hij/zij niet weet dat dit komt door bijvoorbeeld afgeleid zijn of overprikkeling, dan kan de niet ADHD-partner dit al snel labelen als ‘egoïstisch’ of ‘niet betrokken’. Deze misinterpretaties (zie hieronder) kunnen leiden tot verwijten waar degene met ADHD weer overmatig heftig op kan reageren (vanuit het onderliggende gevoel ‘ik doe het nooit goed’).
3) Vaak is er in een relatie ook een bepaald patroon ontstaan, we noemen dat wel het ouder-kind patroon. Degene zonder ADHD voelt zich gedwongen een ouderrol aan te nemen (regelen, controleren, voortdurend alert zijn) en degene met ADHD voelt zich als een kind behandeld. Het is belangrijk dit patroon te onderkennen want meestal willen beiden er graag vanaf!
Agressie beheersing
Om partnergeweld te stoppen is het belangrijk dat je een time-out kunt nemen. Dat wil zeggen dat je in een heftige emotie kan stoppen en eerst tot rust kan komen voordat je verder praat. ADHD-klachten zoals snel overprikkeld zijn en te snel en te heftig emotioneel reageren maken het echter lastig om tot tien te tellen en conflicten niet te laten escaleren. Medicatie kan dan helpen. Het lontje wordt langer en daarmee is er meer tijd en ruimte om communicatievaardigheden die je hebt geleerd ook toe te passen.
Misinterpretaties van ADHD-symptomen
Symptoom -> Misinterpretatie
Afgeleid zijn -> “Je houdt niet van me”
Impulsief zijn -> “Je respecteert me niet”
Zich terugtrekken -> “Je wilt niet bij mij zijn”
Planning niet nakomen -> “Het kan je niet schelen hoe ik de dingen wil aanpakken“
One size doesn’t fit all
Partnergeweld komt vaak voor in onze samenleving. Uit eerdere studies naar het effect van de behandeling van partnergeweld bleek echter dat deze behandelingen doorgaans weinig effect hadden; het partnergeweld nam niet af. Een belangrijke reden die hiervoor in de literatuur wordt genoemd is dat veel behandelingen gebaseerd waren op een “one-size-fits-all” behandeling, waarbij daders in een groep geleerd werd om anders om te gaan met conflicten en geen agressie te gebruiken. Om behandeling voor partnergeweld effectiever te maken beveelt de Richtlijn familiaal huiselijk geweld bij kinderen en volwassenen (Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, 2008) aan om de partners meer te betrekken en de behandeling meer te richten op individuele pathologie en/of kenmerken van daders.
ADHD wordt vaak gemist
De ITAP (impact of treatment of ADHD on intimate partner violence) studie onderzocht 347 cliënten die zich als dader van partnergeweld bij de Waag aanmeldden voor behandeling. Cliënten kwamen doorgaans vrijwillig (verwezen door de huisarts of op advies van jeugdzorg) en deels verplicht (verwezen door reclassering). Allen werden onderzocht op ADHD en andere psychische stoornissen/problematiek. Van hen voldeed 61% aan de criteria van ADHD. Bijna 2/3 van deze groep had de diagnose echter nooit gekregen. Dit bevestigt eerder onderzoek waaruit bleek dat de diagnose ADHD bij mensen met agressieproblematiek in meer dan de helft van de gevallen is gemist.
Minder ADHD-klachten = minder geweld
De ADHD-groep uit de ITAP-studie werd een jaar lang gevolgd tijdens de behandeling. Die bestond uit behandeling van de ADHD-klachten (met voorlichtingsgesprekken en/of medicatie en/of coaching), behandeling van alle bijkomende problematiek en specifieke behandeling voor het partnergeweld. Om de 8 weken werd de ernst van de ADHD-klachten gemeten en werd bijgehouden hoe vaak er nog geweld had plaatsgevonden. Er bleek een heel sterk verband te zijn tussen de ernst van de ADHD-klachten en de frequentie van het geweld: als de ADHD-klachten afnamen nam het geweld ook af!
Meer over De Waag
De Waag is het grootste centrum voor ambulante forensische ggz in Nederland. De Waag biedt gespecialiseerde zorg voor mensen die grensoverschrijdend of strafbaar gedrag combineren met een psychische aandoening.
Je kunt er ook vrijwillig terecht als je hulp zoekt bij jouw problemen met agressie.
www.dewaagnederland.nl
Dit artikel verscheen in nr 3 -2020 van Impuls & Woortblind Magazine.
